Co wywołuje biegunkę?
O biegunce mówimy wtedy, gdy luźny lub płynny stolec jest oddawany częściej niż 3 razy dziennie. Rozwolnieniu może towarzyszyć podwyższona temperatura ciała, nudności, wymioty oraz ogólne osłabienie i pogorszenie samopoczucia. Biegunka najczęściej występuje w wyniku zapalenia błony śluzowej jelit, ale nie tylko.
Niektóre organizmy reagują w ten sposób na niekorzystne zestawienie ze sobą niektórych potraw, np. śliwek popitych śmietaną, czereśni w większych ilościach, kiełbasy lub kiszonych ogórków popitych mlekiem itp. U innych osób rozwolnienie może wywołać silny stres lub emocje (dodatkowo mogą wystąpić również wymioty). Są to przyczyny niezwiązane z infekcją bakteryjną, czy wirusową. Aby organizm „doszedł do siebie”, wystarczy napić się letniej herbatki z mięty, rumianku, melisy, czy nagietka i trochę się przegłodzić. Biegunka może towarzyszyć także zwykłej niestrawności, spowodowanej zjedzeniem ciężkostrawnej potrawy (najczęściej w późnych godzinach wieczornych). Istnieją jednak dużo poważniejsze przyczyny, których nie powinno się lekceważyć. Należą do nich: biegunka infekcyjna, reakcje alergiczne, zespół jelita wrażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, nadczynność tarczycy, nowotwór, nadużycie alkoholu, przedawkowanie witaminy C lub magnezu oraz działania uboczne przyjmowanych leków.
Biegunka infekcyjna
Ostra biegunka infekcyjna może być wywołana przez bakterie, wirusy, pierwotniaki lub grzyby chorobotwórcze. Do bakterii, które najczęściej przyczyniają się do rozstroju należą: Campylobacter jejuni (nasilenie zakażeń występuje na wiosnę), salmonella i shigella (pałeczki czerwonki bakteryjnej) – do zatruć najczęściej dochodzi w miesiącach letnich – oraz Yersinia enterocolitica – najwięcej zachorowań występuje zimą. W wyniku osłabienia organizmu bardzo często dochodzi do zachorowań na tzw. grypę jelitową. Jest ona wywoływana przez rotawirusy (zakażenia u dzieci) oraz norowirusy, atakujące osoby dorosłe. Biegunką infekcyjną można się zarazić poprzez kontakt z chorym zwierzęciem lub człowiekiem oraz spożycie skażonej żywności czy wody (najczęściej jest to niepasteryzowane mleko, jajka lub mięso, pochodzące od chorych zwierząt). Stolec jest płynny lub półpłynny i może zawierać dużą domieszkę śluzu, ropy, a nawet krwi. W większości przypadków nawet ostra biegunka infekcyjna stopniowo ustępuje sama, dzięki działaniu sprawnego układu odpornościowego człowieka. Ważne jest częste uzupełnianie płynów i elektrolitów, np. Orsalit, aby nie dopuścić do odwodnienia organizmu. Ile trwa biegunka infekcyjna? W zależności od wieku i odporności, około tygodnia. W cięższych przypadkach może przedłużyć się do 10 dni lub wymagać leczenia szpitalnego.
Zakażenie pierwotniakiem
U osób o obniżonej odporności biegunkę najczęściej wywołują Giardia lamblia (lamblioza) oraz Cryptosporidium parvum (kryptosporydoza). Pierwotniaki należą do samodzielnych organizmów jednokomórkowych, posiadających zdolność ruchu. Rozwój Giardia lamblia cechują dwie fazy – cysty (forma przetrwalnikowa) oraz trofozoit (faza wzrastania i odżywiania). Odpowiednio w rozwoju Cryptosporidium parvum wyróżnia się oocyty oraz sporozoity. Po spożyciu cysty Giardia lamblia, w jelicie cienkim uwalniają się 2 trofozoity, a oocyty Cryptosporidium parvum – 4 sporozoity. Przyczepiają się one do powierzchni błony śluzowej jelita i intensywnie namnażają poprzez podział, wywołując objawy chorobowe. Zarówno lamblioza, jak i kryptosporydoza mogą przebiegać w sposób bezobjawowy, ostry, podostry, przewlekły lub nawracający. Cechą wspólną obydwu chorób jest wodnista biegunka. Mogą jej towarzyszyć: zmęczenie, bezsenność, brak apetytu, bóle głowy i brzucha, nudności, wzdęcia, czy wymioty (pierwotniaki uszkadzają błonę śluzową jelita, przez co upośledzają wchłanianie tłuszczów, witamin A i B12, kwasu foliowego oraz laktozy). Jeśli pasożyty zaatakują dalsze części układu pokarmowego, do objawów dołącza się zazwyczaj zapalenie dróg żółciowych, podrażnienie trzustki oraz żółtaczka. Do zarażenia może dojść drogą pokarmową, na skutek spożycia niedogotowanego mięsa, zawierającego cysty pierwotniaków lub przez kontakt z osobą zarażoną. Źródłem zakażenia mogą też być skażone zbiorniki wodne, rzeki i strumienie. Cysty potrafią przetrwać w jelicie muchy od 1 do dwóch dni, a w wilgotnej ziemi nawet przez kilka miesięcy. Dlatego tak ważne jest dokładne mycie rąk i owoców oraz warzyw przed jedzeniem. Biegunka wywołana inwazją pierwotniaków wymaga leczenia odpowiednimi preparatami imidazolowymi jak np. metronidazol, czy nitazoksanid.
Grzyby chorobotwórcze a biegunka
Na grzybice chorują częściej dzieci oraz osoby w podeszłym wieku o obniżonej odporności, leczone immunosupresyjnie, przyjmujące leki przeciwnowotworowe, kortykosteroidy, chorzy po antybiotykoterapii, żywieni pozajelitowo oraz cierpiący na cukrzycę. Kandydozę układu pokarmowego wywołują najczęściej candida albicans, które żyją w przewodzie pokarmowym u około 40% populacji. Kiedy jest ich niewiele, nie wywołują objawów chorobowych, jednak kiedy organizm jest osłabiony, następuje ich silne namnażanie, wywołując różne dolegliwości. Nieleczona kandydoza może doprowadzić do uszkodzenia nabłonka jelit oraz przeciążenia wątroby i nerek. Pierwszym objawem jest zespół przewlekłego zmęczenia, wzdęcia, wysypki, bóle brzucha, problemy trawienne, a następnie cuchnąca biegunka. Leczenie grzybicy układu pokarmowego jest niezwykle trudne i długotrwałe. Podstawową rolę, oprócz środków farmakologicznych odgrywają probiotyki, podnoszące odporność organizmu.
Alergia pokarmowa
Uczulenie na niektóre pokarmy może spowodować po ich spożyciu wymioty, kolki, wzdęcia, ból brzucha oraz biegunkę. Do takich pokarmów należą między innymi: mleko krowie, jajka, pomidory, truskawki, kiwi, selery, kakao, czekolada, miód, ryby, orzechy, ryż, owoce cytrusowe, czy soja. Leczenie alergii pokarmowej jest trudne, ponieważ z reguły dotyczy kilku produktów, które należy zidentyfikować. W tym celu najczęściej stosuje się dietę eliminacyjną. Po wykryciu produktu zawierającego alergen, należy go unikać, jednak całkowite wykluczenie go z diety bywa niemożliwe. W leczeniu bardzo pomocne jest stosowanie preparatów wspomagających pracę układu immunologicznego.
Biegunka towarzysząca takim chorobom, jak zespół jelita wrażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, nadczynność tarczycy, czy nowotwór, jest trudna do wyleczenia. Po zlikwidowaniu choroby głównej, zazwyczaj znika samoistnie.
